Εβίτα Κανέλλου - Εικόνες από το μέλλον
Η μόνη πραγματικότητα που ισχύει, κατοχυρώνεται στην ανάμνηση. Αποκλειστικά. Το παρόν υπάρχει όπως εξάλλου και το μέλλον μόνο όταν αμφότερα καταστούν παρελθόν. Η τέχνη, πάλι, είναι εκείνη η δύναμη που ακυρώνει τον χρόνο, που φτιάχνει τη μοναδική πραγματικότητα. Υπάρχει μία τέχνη πραϋντική κι ευχάριστη που υποδύεται πολύ πειστικά ότι, τάχα, γνωρίζει, μεταφυσικώ τω τρόπω, τα πώς και τα γιατί του κόσμου τούτου. Η συγκεκριμένη έκφραση κατατείνει πάντα σ' ένα συμβολικό ή ρεαλιστικό happy end, σε μια κατευναστική - εκτονωτική συγκίνηση, δηλαδή στο άκρον άωτον εκείνης της ευτυχίας που διαφημίζει το Χόλιγουντ. Χωρίς καμία διακινδύνευση, καμία υποψία του κενού που χάσκει πίσω από τις ασφαλείς λέξεις ή τις εικόνες, από τα κείμενα και τις ζωγραφιές καμία απώλεια ή ματαίωση. Κι όλα αυτά είτε πρόκειται για πίνακα, αφήγημα, ταινία, θέατρο ή μουσική. Μια τέχνη - προέκταση και συμπλήρωμα εκείνης της πραγματικότητας που εξαντλείται όχι μόνο στα όρια του ορατού αλλά, ακόμη χειρότερα, στα κράσπεδα του προβλέψιμου. Κανένα αίνιγμα, χάσμα ή ίλιγγος όχι του απείρου όπως θα ήθελαν οι ρομαντικοί αλλά, κυρίως, του τίποτε που χαίνει πίσω από την έκλειψη του όποιου νοήματος. Ειδικά στην τόσο ακραία και επισφαλή εποχή μας.
Υπάρχει όμως και μία τέχνη που μπορεί να είναι όχι χαριτωμένη αλλά εύχαρις και συγχρόνως υποψιασμένη με εκείνο τον τρόμο κι εκείνο το δέος που ένιωσαν οι μυροφόρες όταν συνειδητοποίησαν την Ανάσταση εμπρός σ' έναν άδειο τάφο και σ' ένα νεανία καθήμενο. Θέλω να πω ότι υπάρχει μια τέχνη του εφησυχασμού και της διακόσμησης και μια τέχνη που θέλει να πάρει θέση στα όσα τρομερά και δυσοίωνα συμβαίνουν στον κόσμο. Αυτή είναι και η φιλοδοξία της ζωγράφου Εβίτας Κανέλλου η οποία, γενικότερα στην έρευνα της αλλά και πιο συγκεκριμένα στην τελευταία ενότητα των έργων της που εκτίθενται στην γκαλερί Αργώ, προσπαθεί με μέθοδο αλλά και ευαισθησία να μιλήσει για προβλήματα πού θα έπρεπε ν' απασχολούν κάθε κάτοικο αυτού του πλανήτη. Η ζωγραφική της συνδυάζει σχεδιαστική πειθαρχία και χρωματική ελευθεριότητα, συνθετική μέθοδο που παραπέμπει στην αρχιτεκτονική αλλά και ελεύθερη γραφή που οφείλει πολλά στην αισθητική παράδοση του εξπρεσιονισμού.
Πώς θα είναι ο κόσμος μας αύριο; Τί θα κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας; Ποιές πόλεις αλλά και πιο φυσικό περιβάλλον, ποιά χλωρίδα και ποιές θάλασσες; Θα αντέξει η Γη μας αυτή την πληθυσμιακή έκρηξη που, όπως μας πληροφορούν οι επιστήμονες, ήδη βρίσκεται ante portas; Πώς θα είναι οι πόλεις μας στο εγγύς αλλά και το απώτερο μέλλον; Μία ζούγκλα από ουρανοξύστες η μία κλιματιζόμενη έρημος; Τα αρχιτεκτονικά κτίσματα θα έχουν σχέση με την ιστορία και την παράδοση ή θα φυτρώνουν εντελώς φουτουριστικά και σε αντίθεση με το φυσικό περιβάλλον, όπως συμβαίνει στις σύγχρονες πόλεις των αραβικών εμιράτων;
Η Εβίτα Κανέλλου είναι σαφώς επηρεασμένη στην εικονογραφία της από τους μοντερνιστές του 20ού αιώνα και τις πολεοδομικές προτάσεις του Le Corbusier. Όπως επίσης και από την φουτουριστική αρχιτεκτονική του Antonio Sant' Elia ή την ταινία Metropolis του Fritz Lang. Μαζεύοντας σχετικές φωτογραφίες, παλιότερες και νεότερες, από όλο τον πλανήτη συγκροτεί το προσωπικό της εικονιστικό οπλοστάσιο έτσι ώστε να έχει θέματα για τη ζωγραφική της. Καλύτερα, για τον υπαρξιακό προβληματισμό της. Η ίδια πιστεύει πως πρέπει να μελετήσουμε συστηματικά το παρελθόν για να κατανοήσουμε επαρκώς το μέλλον. Έτσι παρατηρεί την οργάνωση των πρώτων, πληθυσμιακά μεγάλων, αστικών κέντρων, από τον μεσαίωνα ακόμη, τόσο στη Δύση όσο και την Ανατολή. Πόλεις που χτίζονται σε τενάγη και βαλτότοπους όπως είναι η Βενετία ή το Χονγκ Κονγκ έτσι ώστε να εξασφαλίζουν στους κατοίκους των και την ασφάλεια, την απομόνωση αλλά και την εύκολη πρόσβαση στο εμπόριο ή την επικοινωνία. Για τον λόγο αυτό επιλέγει σταθερά γεωμετρικές, κάθετες φόρμες τις οποίες "χτίζει" κομμάτι - κομμάτι, πέτρα την πέτρα σαν ψηφιδωτό όπως έπραττε ο ονειροπόλος αρχιτέκτονας και ζωγράφος Fr. Hunterwasser. Φαντάζομαι, οι περισσότεροι ξέρετε την ονειρική γειτονιά που έχει φτιάξει, από τη δεκαετία του '80, ο συγκεκριμένος, αυτός καλλιτέχνης στη Βιέννη.
Και εδώ φτάνουμε στην άλλη πλευρά της τέχνης της. Δηλαδή την ονειροπόληση, την ελεύθερη φαντασία που της επιτρέπει να στήνει όλες αυτές τις εντυπωσιακές όσο και παράξενες ζωγραφιές που δεν θυμίζουν τίποτε το συνηθισμένο. Και που παραπέμπουν κυρίως στον εαυτό τους. Είναι προφητείες; Είναι ενός άλλου είδους αόρατες πόλεις σε σχέση με εκείνες του Italo Calvino; Είναι poesies όπως έλεγαν κάποτε την φανταστική ζωγραφική από την Αναγέννηση ως τον Miro; Σίγουρα είναι poesies αλλά με την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας και την εμπειρία της σύγχρονης, της σκληρής πραγματικότητας. Επειδή στις ημέρες μας ο καλλιτέχνης οφείλει να είναι πρωτίστως σκεπτόμενος - σκεπτόμενη. Και να αποδίδει αυτά που οφείλει και στο κοινωνικό σύνολο και στον υποψιασμένο φιλότεχνο. Κατατείνοντας, όσο το δυνατόν, στην "ιδανική πολιτεία" που όλοι χρειαζόμαστε τόσο πολύ. Λέω συχνά πως η πλειονότητα των καλλιτεχνών - ιδιαίτερα οι εικαστικοί καλλιτέχνες και οι συγγραφείς - έζησαν κατά την περίοδο της αναγκαστικής απομόνωσης μία εξαιρετικά, οικεία συνθήκη. Μια και οι ίδιοι έτσι ζουν ανέκαθεν, απομονωμένοι στα εργαστήρια ή τα γραφεία τους, μόνοι, κατάμονοι με τον εαυτό τους, με τα φαντάσματα ή τα οράματα τους, με τις δυσκολίες αλλά και τις υπερβάσεις των δυσκολιών. Με τα τεχνικά, τα αισθητικά ή τα ιδεολογικά ζητήματα που τους προκαλεί η δουλειά τους ίδια. Γιατί αυτό σημαίνει τέχνη. Τον τρόπο μας να ψιθυρίσουμε την απόλυτα προσωπική μας ιστορία στο αυτί της αιωνιότητας. Κι αν ακούσει! Τα τελευταία έργα της Εβίτας Κανέλλου είναι, νομίζω, προϊόν αυτής συνθήκης. Γι' αυτό είναι ίσως και τόσο ψαγμένα. Τόσο ιδιαίτερα.
Κατά τα άλλα...Μια λακκουβίτσα νερού φτάνει και περισσεύει για να χωρέσει την Πανσέληνο. Εν προκειμένω έχουμε πάλι μία εικόνα και μια λέξη όσο και τη δυνατότητα τους να μεταμορφώνονται μαγικά. Ούτως ή άλλως και η ζωγραφική και η λογοτεχνία είναι βακτηρίες ομότροπων λέξεων και εικόνων για να κρούσουμε μ' αυτές τη θύρα του αγνώστου. Υπομόχλιο για να μετακινήσουμε όχι τον ορατό αλλά τον αθέατο κόσμο λίγο πιο εκεί. Κι αυτό το ακοίμητο νερό των δακρύων που κάνει το δέντρο της μελαγχολίας να καρποφορεί και στις πιο αυχμηρές εποχές.
Οκτώβριος 2023
Μάνος Στεφανίδης