Η πέτρα της Μάνης

με τη φωνή της ζωγραφικής του Στάθη Κουκόπουλου

H φωνή της γης ηχεί ακατανίκητη στη συνείδηση του κάθε ανθρώπου. Και γίνεται ακόμη πιο ισχυρή όταν συμπίπτει να είναι και τόπος καταγωγής. Είναι κομμάτι πλέον της ζωής του, μια από τις δυο μάνες του. Κοντά στην ανθρώπινη συντρέχει και η γήινη. Η αγκαλιά της μάνας και η φωνή της γης.

Ο Στάθης Κουκόπουλος, με κάποια καταγωγή από τη Μάνη, επηρεάστηκε από τις επισκέψεις του στο κακοτράχαλο τοπίο μιάς από τις πιο ιδιαίτερες περιοχές της Ελλάδας, με αποτέλεσμα να ωριμάσει μέσα του η ιδέα για μεταφορά της ιδιοσυγκρασίας της στη ζωγραφική του. Άρχισε έτσι τα τελευταία χρόνια έναν εικαστικό διάλογο μ’ «ετούτο το τοπίο που είναι σκληρό σαν τη σιωπή». Ο στίχος του Γιάννη Ρίτσου ήρθε να δέσει με την ανάπτυξη αυτού του διαλόγου, ο οποίος, ουσιαστικά, αναπτύχθηκε σε μια σχέση μοναξιάς. Ο καλλιτέχνης ό,τι βλέπει και ό,τι αντλεί από μέσα του κυοφορείται στη σιωπή και στη μοναξιά. Τα ίδια στοιχεία ακριβώς αντανακλά και η Μάνη.

Τι είναι η Μάνη; Μια στενή λωρίδα γης με μερικά αναλλοίωτα στοιχεία στο χρόνο. Τη θάλασσα που την περιβάλλει, την άγονη γη με τα βουνά και κάποια πλατώματα γεμάτα βράχια και λιθάρια, τους ανθρώπους της, που είναι σκληροί σαν τις αναρίθμητες πέτρες που γεμίζουν παντού όλη την έκτασή της, όσοι έμειναν, γαντζωμένοι εδώ, επί αιώνες, αδούλωτοι από δυνάστες, να συνταιριάζουν τον αγώνα τους για επιβίωση με τον αγώνα τους για την ατομική τους ελευθερία αρχικά και του συνόλου πλέον όταν ωρίμασαν οι καιροί.

Πολλοί είναι οι ξένοι που αγάπησαν τη Μάνη γι’ αυτή την άγρια ομορφιά της. Των ανθρώπων και του τόπου. Ένας απ’ αυτούς, από τους κορυφαίους, είναι ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, που έστησε το σπιτικό του στην Καρδαμύλη -μουσειακός χώρος σήμερα υπό τη δικαιοδοσία του Μουσείου Μπενάκη-καθρέφτη της ψυχής του και απαύγασμα της ψυχής του τόπου. Το πόσο ο Βρετανός αυτός ταξιδευτής και συγγραφέας, που έδρασε στην Κρήτη ως αντιστασιακός κατά την γερμανική κατοχή, δέθηκε μ’ αυτή τη γη, μαρτυρείται από το απόσπασμα από την ακολουθία των «Χαιρετισμών» που επέλεξε να χαρακτεί στην κρήνη της αυλής του: «Χαίρε πέτρα η ποτίσασα τους διψώντας την ζωήν». Ο Στάθης Κουκόπουλος μ’ αυτή τη φράση περιγράφει την έκθεσή του την οποίαν τιτλοφορεί με το σεφερικό στίχο: «Μάνη, ‘Άνθη της Πέτρας’».

Οι λέξεις «Πέτρα της Μάνης» περιγράφουν επιγραμματικά ένα στεγνό και τραχύ, άνυδρο τόπο, ο οποίος όμως αντέχει στις αντιξοότητες, όπως γίνεται ακριβώς με την πέτρα, την οποίαν δεν μπορεί εύκολα να κατανικήσει ο χρόνος. Ακόμη και οι πληγωμένοι τοίχοι στα πυργόσπιτά της από την πολυκαιρία και την εγκατάλειψη, συντηρούν μια διαφαινόμενη αντίσταση που προκύπτει από τη στιβαρή τέχνη του κατασκευαστή. Ο άξιος δημιουργός αντιπαλεύει στην ουσία το χρόνο.

Ο Στάθης Κουκόπουλος με τα τοπία του από τη Μάνη, δίνει εν πολλοίς την λιτότητα του τοπίου όπως προβάλλει μέσα από τους μακρόστενους πύργους, την άγρια βλάστηση, τα θαλασσινά νερά, τα πέτρινα σπίτια, κι από πάνω τις όψεις των βουνών και τις απειλητικές ενίοτε συννεφιές του καιρού. Δεν αφήνει τη λεπτομέρεια απαρατήρητη, εντείνει το χρώμα, ποικίλλει τη σύνθεση, δίνει εγκωμιαστικές διαστάσεις στο ασήμαντο. Τα σπίτια είναι σαν να συνομιλούν μεταξύ τους, τα έργα των ανθρώπων δένουν με τα στοιχεία της φύσης, όσο κι αν η ανθρώπινη παρουσία απουσιάζει. Αλλά κι όταν υπάρχει, την παρασύρει αυτή η διάχυτη ατμόσφαιρα μοναξιάς που έχει επικαθίσει στην εικόνα, μέσα σε μια σιωπή που σιωπή δεν είναι, γιατί υποβάλλει περάσματα ανθρώπων και μνήμες από το σήμερα και τα περασμένα. Η ζωγραφική τελικά του Στάθη Κουκόπουλου είναι μια εκμυστήρευση αγάπης, μια κατάθεση ψυχής στην ομορφιά της απομονωμένης γεωγραφικά περιοχής αυτής, που ντύθηκε με πολλή αίγλη από τη Μυθολογία, την Ιστορία και το παρελθόν.

ΚΩΣΤΑΣ  ΣΕΡΕΖΗΣ

Μάνη - Άνθη της πέτρας

Κορύφωση της εικαστικής απόδοσης του Ελληνικού φωτός μες από το τοπίο της Μάνης

Μια διαπασών στην εικαστική – ποιητική απόδοση των τοπίων της Μάνης θαυμάζουμε στην τωρινή ενότητα έργων του σημαντικού Έλληνα καλλιτέχνη: Στάθη Κουκόπουλου. Με μιάν ανεξάντλητη σε έρμα ευαισθησία, ο προικισμένος καλλιτέχνης δεν ερμηνεύει απλά αλλά αναδημιουργεί χαρισματικά το μοναδικό σε υφή φως της χώρας μας μες από τη χαρισματική και συνάμα μεταφυσική “Μάνη”.

Εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο εξαιτίας της ιδιοσυστασίας του φωτός έτσι όπως αποκρυπτογραφείται στα βραχώδη, πέτρινα, αδρά, διακοπτόμενα από φραγκοσυκιές τοπία της Αποσκιερής αλλά και της Προσηλιακής Μάνης. Τοπία που μαγεύουν μες από τη γραφή του καλλιτέχνη καθώς καθηλώνουν όχι μόνο το βλέμμα μας αλλά και τον ψυχισμό μας. Η απεριόριστη μαγεία της Μάνης έχει ενορχηστρωθεί όσο γίνεται πιο υποβλητικά και άμεσα εδώ, το ίδιο μες από τα πυργόσπιτα, τις ακροθαλασσιές, τη βλάστηση, τον ουρανό, τις χαρισματικές πλαγιές των βουνών σμιλευμένες από το στοιχειό της φύσης [genius loci].

Από τον ψυχισμό και τη χαρισματική ματιά του ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένου καλλιτέχνη δεν διαφεύγει ούτε η παραμικρή αλλά πόσο εύγλωττη απόχρωση ενός βράχου, μιας πλαγιάς, ενός κάκτου, μιας ακροθαλασσιάς, της τοιχοδομίας ενός πυργόσπιτου, ενός μαγευτικού στην απλότητα του “εσωτερικού”.

Αυτήν καθαυτήν, την “ψυχή” της Μάνης έχει αποκρυπτογραφήσει μέχρι τα μύχια και όχι επιδερμικά, ο ιδιαίτερα εμπνευσμένος δημιουργός υλοποιώντας, μες από την ψυχή του ένα πρωτοφανές σε δυναμισμό εικαστικό έπος του “μεγαλείου” της περιοχής. Μεγαλείο που προβάλλει ακόμη και μες από την παραμικρή απόχρωση του φύλλου μιας φραγκοσυκιάς, του παιχνιδίσματος του φωτός σε ένα εμβληματικό στην απλότητα του “εσωτερικό”, στις φωτοσκιάσεις που σμιλεύουν μιαν άλλοτε πετρώδη και άλλοτε προικισμένη με μιαν ιδιαίτερα χαρισματική σε βλάστηση βουνοπλαγιά, στα κύματα που ξεσπούν σε μιαν ακροθαλασσιά.

Ολάκερη η Μάνη και το κυριότερο: αυτή καθαυτή “η ψυχή” της Μάνης καθώς είναι με μια χαρακτηριστική ιδιαιτερότητα αποκρυπτογραφημένη εδώ από τον καλλιτέχνη  προβάλλει για τον θεατή: αφετηρία για να πραγματοποιήσει τις προσωπικές του ψυχικές διαδρομές “επέκεινα” του επιστητού. Γνώρισμα που αποτελεί την υπέρτατη εγγύηση για την υστεροφημία του ταλέντου του δημιουργού και κυρίως για την άμεση ανταπόκριση τους στον ορισμό που έδωσε ο Πλάτων για την “αυθεντική” τέχνη.

Και αυτό, γιατί μες από την παραστατική γραφή, ο Κουκόπουλος κατορθώνει χάρη στο ταλέντο του να μην υλοποιεί μια μίμηση αλλά να αιχμαλωτίζει και να αποδίδει καίρια “το πνεύμα”, δηλαδή, την αύρα και την  ιδιοσυστασία του χώρου. Πόνημα ιδιαίτερα δύσκολο, δηλωτικό μιας σπάνιας ευαισθητοποίησης όχι μόνο ως προς τα εικαστικά μέσα αυτά καθαυτά αλλά και ως προς το ψυχικό σθένος του ίδιου του καλλιτέχνη να δράττει καίρια και να αποδίδει με υλικά μέσα αυτή καθαυτή την “ατμόσφαιρα” ή καλύτερα την “αύρα” του ερεθίσματος του. Διεργασία που εξασφαλίζει τη διαχρονικότητα του έργου του και συνάμα στην συγκεκριμένη περίπτωση: την εσαεί προβολή της ιδιαιτερότητας του χαρισματικού μες από τις εναλλαγές, την παλμικότητα και την ποιότητα: φωτός της Ελλάδας.

Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν

Δρ. Ιστορικός της Τέχνης-Τεχνοκριτικός

Officier des Arts et Lettres