Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας γεννήθηκε στην Αθήνα στις 26 Φεβρουαρίου 1906. Μαθητής του Παρθένη στην Αθήνα, έφυγε για το Παρίσι, όπου σπούδασε Γαλλική Φιλολογία και Αισθητική στη Σορβόνη, και Ζωγραφική και Χαρακτική στην Academie Ranson με δασκάλους τον Bissiere και τον Δ. Γαλάνη. Πραγματοποιεί την πρώτη του έκθεσηστο Παρίσι το 1923 και στη συνέχεια συμμετέχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις. Η πρώτη του ατομική έκθεση οργανώνεται το 1927 στο Παρίσι στην Galerie Percier, και παρουσιάζεται από τον Maurice Ranyal. Στην Αθήνα εκθέτει για πρώτη φορά το 1928, με τον γλύπτη Μιχ. Τόμπρο.
Στα 1935-1937 ο Γκίκας συνεργάζεται με τον Δημ. Πικιώνη, τον Τ. Παπατζώνη και τον Σ. Καραντινό στην έκδοση του περιοδικού Το Τρίτο Μάτι. Το 1941 εκλέγεται καθηγητής στην έδρα του Σχεδίου της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, όπου και δίδαξε έως το 1958. Το 1972 εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθνών και το 1986 επίτιμο μέλος της Royal Academy of Arts του Λονδίνου. Ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτωρ της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1982) και επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1991).
Περισσότερες από 50 εκθέσεις του καλλιτέχνη έχουν οργανωθεί κατά καιρούς στην Αθήνα, το Παρίσι, Λονδίνο, Γενεύη, Βερολίνο, Ν. Υόρκη κ.α. Έργα του Γκίκα βρίσκονται σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς και σε μουσεία, όπως στο Musee d’ Art Moderne - Παρίσι, στην Tate Gallery - Λονδίνο, στο Metropolitan Museum of Art - Ν. Υόρκη, στην Εθνική Πινακοθήκη των Αθηνών κ.α. Με τη δωρεά το Ν. Χ. Γκίκα στο Μουσείο Μπενάκη του σπιτιού και του ατελιέ του, μαζί με όσα έργα είχε διατηρήσει στην προσωπική του συλλογή, δημιουργήθηκε το 1990 η Πινακοθήκη Γκίκα, που λειτουργεί ως παράρτημα του Μουσείου.
Εκτός από τη ζωγραφική, ο Γκίκας ασχολήθηκε δημιουργικά και με τη γλυπτική, τη χαρακτική, τη σκηνογραφία και την εικονογράφηση βιβλίων. Και ακόμα συνέγραψε βιβλία, άρθρα και μελέτες για την Αρχιτεκτονική και την Αισθητική, καθώς και δοκίμια για την ελληνική τέχνη.
Ο αληθινός και μεγάλος δημιουργός χτίζει πάνω στις παραδόσεις, που τον ανέθρεψαν, δεχόμενος τις επιρροές των προγενέστερων μεγάλων και καταξιωμένων δημιουργών. Ο Νικολής Χατζηκυριάκος-Γκίκας ποτέ δεν πίστεψε σε παρθενογενέσεις. Όπως ο ίδιος έλεγε χαρακτηριστικά, «αν ο σπόρος που έπεσε είναι γόνιμος, ένα μεγάλο καλλιτεχνικό κέντρο αναπτύσσεται, όπου τα γηγενή χαρίσματα μπολιάζονται στο ξένο δείγμα και πολλαπλασιάζονται σ' ένα τέλεια πρωτότυπο δημιούργημα». Ως πολίτης του κόσμου, που ταξίδεψε, δημιούργησε και παρουσίασε το έργο του σε όλα τα μήκη και πλάτη της οικουμένης, δέχθηκε γόνιμα τις επιρροές της μεγάλης σχολής του Παρισιού και, ιδιαιτέρως, εκείνες των εισηγητών του κυβισμού Braque και Picasso. Είναι γνωστή, επίσης, η επιρροή που δέχθηκε από την κινέζικη τέχνη. Ποτέ όμως δεν απέστη από τις παραδοσιακές επιρροές, από τις καταβολές του. Τα τοπία του είναι στο σύνολο τους επηρεασμένα από το τραχύ τοπίο του νησιού του, της Ύδρας, ενώ το ελληνικό φως, οι καθαρές οριογραμμές και τα λαμπερά χρώματα των πινάκων του μας δίδουν ένα έργο αληθινό και καθαρά ελληνικό.
Ονομάστηκε Πατριάρχης της ελληνικής ζωγραφικής και δικαίως. Πέραν, όμως, από τη ζωγραφική, την οποία υπηρέτησε επί 70 ολόκληρα χρόνια, μας έδωσε εξ ίσου εμπνευσμένα δείγματα της χαρακτικής και της γλυπτικής τέχνης, καθώς και της σκηνογραφίας, με κοστούμια και σκηνικά από θεατρικές παραστάσεις με διεθνή απήχηση. Τέλος, με τον ίδιο ζήλο ο Γκίκας ασχολήθηκε με την Αρχιτεκτονική, τόσο μέσα από δημιουργικές συνεργασίες με διάσημους έλληνες και ξένους αρχιτέκτονες, όσο και από τη θέση του τακτικού καθηγητού στην έδρα ζωγραφικής και ελευθέρου σχεδίου της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Ε.Μ.Π., όπου εδίδαξε από το 1941 έως το 1958. Ήδη από το 1937 η συναναστροφή του με τον Le Corbusier και η πρωτοβουλία του για οργάνωση του 4ου Διεθνούς Αρχιτεκτονικού Συνεδρίου στην Αθήνα, που απέφερε τη δημοσίευση της Χάρτας των Αθηνών, και στη συνέχεια η συνεργασία του με τον Πικιώνη πάνω σε θέματα της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς, υποδηλώνουν την αγάπη του για την Αρχιτεκτονική.