Πολυφωνία η πολύτροπος

Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν
ήχοι από την πρώτη ποίησι της ζωής μας –
σα μουσική τη νύχτα, μακρινή, που σβήνει.

Φωνές, Κ.Π. Καβάφης

«Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος», αναφέρει η εναρκτήρια ευαγγελική ρήση, για να ορίσει την ύψιστη δύναμη της δημιουργίας του κόσμου. Και αν η καλλιτεχνική δημιουργία μπορούσε να νοηθεί ως πράξη, ως έκφραση θεϊκής κοσμογονίας, με την έννοια ότι ο δημιουργός - καλλιτέχνης ως άλλος παντοδύναμος θεός ποιεί εκ του μηδενός, σχηματοποιεί το άμορφο, το νοερό αρθρώνοντας Λόγο δικό του και εμφυσά έτσι πνοή ζωής στο δημιούργημα του, τότε το εικαστικό σύμπαν του Βασίλη Γαρυφαλλάκη προσκαλεί αναμφίβολα τον θεατή να αφουγκραστεί προσεκτικά αυτή τη θεία φύση και την κοσμογονική λειτουργία του Λόγου του δημιουργού-καλλιτέχνη, και συνεπώς την ενσαρκωμένη  φωνή του ομιλούντος πια δημιουργήματός του.
Μια φωνή που αρχικά η αρχέγονη χροιά της ίσως να γίνεται αντιληπτή ως ο αχός μιας κοσμικής έκρηξης, μιας συμπαντικής Αποκάλυψης που συντελείται με τρόπο εκκωφαντικό μπροστά στα μάτια του θεατή και απεικονίζεται πανηγυρικά στα αφαιρετικά έργα του καλλιτέχνη, που μοιάζουν με παλίμψηστα που όσο τα ξύνεις, τόσο θα μαρτυρούν γραφές της προαιώνιας δημιουργίας. Στη συνέχεια μεταλλάσσεται άλλοτε σε έναρθρο λόγο, προσωπικό, ανθρώπινο, οικείο, εξωστρεφή, κριτικό, καυστικό ή χιουμοριστικό, άλλοτε σε άναρθρες κραυγές υπαρξιακής αγωνίας και σε βουβές στιγμές πνιγμένων λυγμών, ακόμα και στο εύθραυστο θρόισμα των στιγμών περισυλλογής και ιδιωτικότητας που αποτυπώνουν εκφραστικά οι προσωπογραφίες, οι νωπογραφίες, αλλά και οι γλυπτές μορφές του.
Τέλος, στις επιβλητικές «αγιογραφίες» του – συμπεριλαμβανομένης και της αυτοπροσωπογραφίας του – μαγική και ευμετάβλητη αυτή η φωνή του δημιουργού αποκτά ηχόχρωμα πνευματικό και μεταφυσικό, γίνεται ψαλμός και προσευχή, εξελίσσεται σε ύμνο μελωδικό, θρησκευτικό, που αποσκοπεί σε μια κατά μέτωπο προκλητική αναμέτρηση με το θείο και αναζητά την πολυπόθητη  κάθαρση της ψυχής.
Ωστόσο, αν με μια πρώτη ματιά, η εσώτερη φωνή του καλλιτέχνη φαίνεται να εξαντλείται αυτό-αναφορικά, ουσιαστικά ανοίγεται σε έναν πολυεπίπεδο και αστείρευτο διακειμενικό διάλογο. Έτσι, απηχεί έντονα την αισθητική του Μπαρόκ, συνδιαλέγεται γόνιμα με το έργο του Da Vinci, του Pisanello και του Rodin, ανατρέχει στα μεσαιωνικά ιπποτικά έπη, εσωκλείει την ποίηση των τροβαδούρων, αντανακλά βυζαντινές τεχνικές αγιογραφίας, επικοινωνεί με τη σύγχρονη τέχνη της φωτογραφίας, ενσωματώνει θρησκευτικά τάματα και μεταλλικά υλικά, ενεργοποιεί χριστιανικά σύμβολα, δανείζεται ιστορικά δεδομένα ή σκηνές της καθημερινότητας, παραπέμπει σε στοιχεία της αιγυπτιακής τοιχογραφίας, δοκιμάζεται με την τεχνική της αναγεννησιακής νωπογραφίας. Όλες τους φωνές θελκτικές του παρελθόντος,  ξεπηδούν αριστοτεχνικά μέσα από τα έργα του Γαρυφαλλάκη, κάθε φορά που οι παραδοσιακές τεχνικές αναμειγνύονται με σύγχρονα υλικά και υφές πάνω στον καμβά ή το αλουμίνιο όταν το χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης ως βάση της εικονοποιίας του. Το λευκό του καμβά γίνεται η άσπιλη σελίδα πάνω στην οποία συντελείται η εικαστική δημιουργία, η αντανάκλαση του αλουμινίου λειτουργεί ως η καθαρτήρια δύναμη ενός μεταμορφωτικού καθρέφτη στον οποίο ο δημιουργός έρχεται αντιμέτωπος με το είδωλό του, ενώ το χαρακτηριστικό μαύρο φόντο των έργων υποδηλώνει το χάος μέσα από το οποίο ξεπηδά ως φως το θαύμα.
Και όλα αυτά, υπό το άκουσμα των ύμνων της Παλαιάς Μουσικής, που πλαισιώνουν θεματικά όλη την ενότητα και που ιστορικά θεμελίωσαν την πολυφωνία ως μουσικό όρο. Μια πολυφωνία που φαίνεται να μεταλαμπαδεύεται ποικιλοτρόπως στο εικαστικό σύμπαν του καλλιτέχνη, σπάζοντας τα δεσμά μιας ομοφωνικής και κατ’ επέκταση στείρας προσέγγισης. Ενορχηστρωτής ο ίδιος μιας μελωδικής συμφωνίας, μαέστρος ενός κονσέρτου ετερόκλητων φωνών, σκηνοθετεί με δεξιοτεχνία έναν εικαστικό κόσμο όπου η πολυφωνία, με την μπαχτινική έννοια του όρου, γίνεται αρχή δεσπόζουσα της δημιουργίας, γίνεται πολυφωνία πολύτροπος. Μια συνεχής και αρμονική δηλαδή αντίστιξη Λόγων ενσαρκωμένων.

Δόμνα Χανουμίδου
Θεωρητικός-κριτικός τέχνης

Polyphony the polymorphous

Αnd, with the sounds of them, awhile recur
sounds from the first poetry of our lives,–
like music, on still nights, far off, that wanner.

Voices – C.P. Cavafy
(Translated from Greek by C.P. Cavafy)

“In the beginning was the Word”, state the opening Gospel lines, to define the supreme power in the creation of the world. And if artistic creation could be envisaged as action, as expression of divine cosmogony, in the sense that the creator – artist, as an almighty god creates out of nothing, giving form to the amorphous, pronouncing his own word to define the spiritual, thus giving life to his creation, then undoubtedly, Vassilis Garyfallakis’ painting universe invites the beholder to apprehend this divine nature and cosmic function of the Word of the creator – artist, and conclusively the incarnate voice of his vocal creation.
A voice whose primeval vibration may be felt as the resonance of a deafening cosmic explosion, an Apocalypse in the universe, taking place right before the viewer’s eyes and triumphantly depicted in the pieces of abstract works of the artist which resemble the palimpsests: the more you scratch their surface, the more they will reveal writings of timeless creation. Later on, it is transformed either to the articulate word, human, personal, intimate, outgoing, critical, caustic and humorous, or to in-articulate cries of existential anguish and silent moments of stifled sobbing, even to a fragile rustle of moments of privacy and meditation, expressively manifest in his portraiture, frescos or sculptured figures.
Finally, in his imposing “hagiographies” -his self-portrait included- this voice of the artist, magic and variable, acquires a spiritual and metaphysical hue, it turns to prayer and psalm, develops into melodious, religious hymn aspiring to confront and challenge the divine in search of this so dearly desired redemption of the soul.
However, if at first glance, the inner voice of the artist seems to be spent in self-reference, it actually opens up into a multilevel, never ending  intertextual dialogue. This way, it vigorously echoes the Baroque aesthetics, engages in fruitful conversation with the works of Da Vinci, Pisanello and Rodin, traces back to the medieval knight epics, incloses the troubadours’ poetry, reflects byzantine iconography techniques, communicates with modern art such as photography, incorporates religious votive offerings to metallic elements, activates Christian symbols, borrows from history and everyday life, calls upon elements from Egyptian wall-paintings, struggles with the Renaissance fresco technique. All of them alluring voices from the past spring masterly from the works of Garyfallakis, every time traditional crafts intermingle with contemporary techniques and materials, on canvas and aluminium, when used by the artist as base of his paintings.
The canvas white becomes the immaculate page on which the artistic creation is executed. The reflection on the aluminium surface works as purging force of a transforming mirror in which the creator comes face to face with his phantom-image, while the characteristic black background of the paintings suggests the chaos through which springs out, as light, the miraculous.
And all these accompanied by hymns of the Early Music which thematically embrace the whole and historically have laid the foundations of polyphonic music. A polyphony that seems to penetrate the artist’s painting universe in various ways, breaking down the barriers of a homophonic, therefore barren approximation. Orchestrating a melodious symphony himself, conducting a concerto of heterogeneous voices, he stages skillfully a fine arts world where polyphony, in the sense Bakhtin uses the term, becomes the supreme authority in creation, it becomes polyphony polymorphous. A continuous and harmonic contrapunto, that is. The Word incarnate.

Domna Chanoumidou
Theoretician - Art Critic